سینمای اجتماعی ایران یک بار دیگر به واسطه فیلمی متفاوت در مرکز توجه قرار گرفته است. «علت مرگ: نامعلوم» به کارگردانی علی زرنگار که سالها اجازه نمایش عمومی نداشت، امروز به عنوان نماینده رسمی ایران راهی رقابتهای اسکار شده است. انتخاب این فیلم تنها یک موفقیت فردی برای سازندگان نیست، بلکه نشانهای از اهمیت رویکردی است که در سالهای اخیر در سینمای ایران مهجور مانده است: روایت صادقانه از جامعه و بحرانهای انسانی که در دل روزمرگی ما جریان دارد.
فیلم در همان نخستین مواجهه، خود را به عنوان یک درام اجتماعی با رگههای معمایی معرفی میکند؛ روایتی که مسافران یک جاده و یک جسد ناشناس را بهانه میکند تا پرسشهای بنیادینی درباره اخلاق، مسئولیت و زندگی جمعی مطرح کند. بازگشت این فیلم از قفسه توقیفیها، اکران محدود آن و حالا حضورش در معتبرترین جشنواره سینمایی جهان، فرصتی دوباره است تا مخاطبان با یکی از مهمترین روایتهای سینمای اجتماعی ایران در دهه اخیر روبهرو شوند.
این یک سفر عادی نیست
پیش از طلوع آفتاب، جادهای خلوت در دل کویر و چند مسافر که هرکدام به مقصدی در تهران میروند؛ همهچیز آرام و عادی آغاز میشود، اما در میانه راه حادثهای پیش میآید که مسیر سفر را تغییر میدهد. از همان لحظه، جاده به صحنه انتخابها و کشمکشهایی تبدیل میشود که نه فقط سرنوشت مسافران، بلکه پرسشهای عمیقتری درباره اخلاق و زندگی اجتماعی را پیش میکشد.
از جاده کویر تا اسکار؛ نقاط قوت فیلم علت مرگ: نامعلوم
«علت مرگ: نامعلوم» از همان آغاز نشان میدهد که صرفاً یک روایت ساده نیست، بلکه در دل خود یک چالش اخلاقی پیچیده را پنهان کرده است. حادثهای که در میانه راه برای مسافران رخ میدهد، مخاطب را در برابر پرسشهایی قرار میدهد که پاسخی آسان برایشان وجود ندارد. این ابهام و چندراهی اخلاقی، تماشاگر را وادار میکند تا خود را جای شخصیتها بگذارد و همراه با آنان درباره مرز میان درست و نادرست بیندیشد؛ همین همراهی ذهنی باعث میشود فیلم عمق و گیرایی بیشتری پیدا کند.
در ادامه، فیلم توانسته مسائل اجتماعی را با روایتی طبیعی و به دور از کلیشه و شعار به تصویر بکشد. هیچ پیام مستقیم یا گلدرشتی در کار نیست، بلکه پرسشهای انسانی از دل موقعیتها و واکنشهای شخصیتها بیرون میآید. این شیوه، هم باورپذیری اثر را بالا برده و هم تأثیرگذاری آن را دوچندان کرده است، چرا که مخاطب در جریان داستان، بیآنکه احساس اجبار کند، با دغدغههای اجتماعی و اخلاقی همراه میشود.
انتخاب قالب فیلم جادهای نیز نقطه تمایز دیگری برای این اثر است. جاده و مسیر سفر تنها پسزمینهای برای روایت نیستند، بلکه بستریاند که در آن لایههای پنهان شخصیتها آشکار میشود و تنشهای دراماتیک شکل میگیرد. در سینمای ایران که کمتر به این ژانر پرداخته شده، «علت مرگ: نامعلوم» توانسته نشان دهد چطور میتوان از یک سفر ساده، بستری برای طرح مسائل عمیق انسانی و اجتماعی ساخت.
این رویکرد، در کنار پرداخت دقیق شخصیتها، انسجام روایت را حفظ کرده است. فیلم نه به شلوغی میافتد و نه به پراکندگی؛ هر شخصیت بهاندازه معرفی میشود و نقشی روشن در پیشبرد داستان دارد. چنین تعادلی باعث میشود مخاطب بهراحتی بتواند با افراد اصلی قصه ارتباط برقرار کند و مسیر روایت را دنبال نماید.
در نهایت، بازیهای بازیگران بخش مهمی از موفقیت فیلم را رقم زده است. بانیپال شومون با حضور باسلابت مردانهاش، و علیرضا ثانیفر با بازی درونی و کنترلشدهاش، دو قطب متفاوت اما مکمل را شکل دادهاند. این دو اجرا عمق و واقعیتی به فیلم بخشیده که بار عاطفی قصه را تقویت کرده و لحظات پرتنشی خلق کرده است.
ترکیب همه این عناصر، از طرح یک چالش اخلاقی پیچیده گرفته تا روایت اجتماعی طبیعی، از انتخاب هوشمندانه قالب جادهای تا بازیهای درخشان، «علت مرگ: نامعلوم» را به اثری تبدیل کرده که هم از نظر فرمی جذاب است و هم از نظر محتوایی درگیرکننده. فیلم نمونهای روشن از این حقیقت است که سینمای اجتماعی ایران، با نگاهی نو و روایتهای تأثیرگذار، همچنان توان حضور در سطح جهانی را دارد.
افت ریتم در میانه راه
با وجود نقاط قوت چشمگیر، «علت مرگ: نامعلوم» خالی از ضعف هم نیست. یکی از مسائلی که در تجربه تماشای فیلم به چشم میآید، افت ریتم در بخشهایی از روایت است. فیلم در لحظاتی بیش از اندازه روی موقعیتها مکث میکند و این کشش طولانی میتواند برای برخی بینندگان خستهکننده باشد. در حالیکه تعلیق اولیه بهخوبی مخاطب را درگیر میکند، گاهی ادامه روایت آن انرژی اولیه را از دست میدهد.
این کندی، بهویژه در میانه فیلم، بیش از همه خودش را نشان میدهد. جاهایی که به نظر میرسد داستان آماده جهشی تازه است، روایت همچنان در همان نقطه متوقف میماند. همین مسئله باعث میشود بعضی تماشاگران احساس کنند فیلم میتوانست با تدوینی کوتاهتر یا ضرباهنگی تندتر، تأثیرگذاری بیشتری داشته باشد.
البته این نکات به معنای تضعیف کلی اثر نیست؛ چرا که در مجموع، فیلم همچنان توانسته پیام و فضای خود را منتقل کند. اما اگر ریتم روایت روانتر و منسجمتر بود، «علت مرگ: نامعلوم» میتوانست تجربهای پرکششتر و ماندگارتر برای طیف گستردهتری از مخاطبان باشد.
علاقهمندان سینما میتوانند نماینده ایران در اسکار ۲۰۲۶ را در سرویس فیلم و سریال روبیکا (کلیک کنید)، بدون نیاز به خرید اشتراک تماشا کنند.